Ο Ιερός Ναός των Παμμέγιστων Ταξιαρχών είναι ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα του Δήμου Μηλεών. Βρίσκεται στο κέντρο του χωριού πάνω από την κεντρική πλατεία.
Χωρίς να είναι γνωστή η ακριβής χρονολογία κατασκευής του - όπως επίσης άγνωστοι είναι ο σχεδιαστής, ο κατασκευαστής και ο αγιογράφος - αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κτίσματα του χωριού. Σε επιγραφή όμως που βρίσκεται πάνω από την πύλη που υπάρχει στα πλάγια του ναού, πληροφορούμαστε ότι ανακαινίστηκε το 1741.
Ο ναός είναι αφιερωμένος στους Παμμέγιστους Ταξιάρχες αλλά και στους Αγίους Πάντες.
Ο ρυθμός του είναι τρίκλιτη βασιλική με δώδεκα εσωτερικούς τρούλους και αποτελείται από τον πρόναο και τον κυρίως ναό. Τα δύο μέρη του ναού χαρακτηρίζονται από τις υπέροχες και εντυπωσιακές αγιογραφίες, όπως του Αγίου Σισώη των Χριστιανών Κοπτών της Αιγύπτου μπροστά στο λείψανο του Αγίου Αλεξάνδρου, του Αγίου Χριστοφόρου με τη μορφή προβάτου, του Ζυγού της Δικαιοσύνης, του Βελζεβούλ στις Πύλες της Κολάσεως αλλά και του Ζωδιακού Κύκλου στον πρόναο, ενώ στον κυρίως ναό ξεχωρίζει το καταπληκτικό ξυλόγλυπτο τέμπλο, περίτεχνα σκαλισμένο στο χέρι, καλυμμένο με φύλλο χρυσού και αγιογραφημένο από διάφορους αγιογράφους και με διάφορες τεχνοτροπίες.
Στην εσωτερική κατασκευή του ναού χρησιμοποιήθηκαν επαναστατικές και πρωτοποριακές λύσεις ώστε να έχει εξαιρετική ακουστική και συγχρόνως να περιοριστεί ο ήχος προς τα έξω.
Έτσι κάτω από το δάπεδο του ναού υπάρχει ένα σύστημα από τέσσερα πηγάδια στις γωνίες και ένα στο κέντρο που επικοινωνούν με χιαστούς διαδρόμους - κανάλια τα οποία εξασφαλίζουν την στεγανότητά του, ενισχύοντας παράλληλα τους μπάσους ήχους, ενώ στις βάσεις των θόλων υπάρχουν ενσωματωμένα σαράντα οκτώ αναποδογυρισμένα πιθάρια, τέσσερα σε κάθε τρούλο τα οποία ενισχύουν τους πρίμους ήχους.
Έτσι κάτω από το δάπεδο του ναού υπάρχει ένα σύστημα από τέσσερα πηγάδια στις γωνίες και ένα στο κέντρο που επικοινωνούν με χιαστούς διαδρόμους - κανάλια τα οποία εξασφαλίζουν την στεγανότητά του, ενισχύοντας παράλληλα τους μπάσους ήχους, ενώ στις βάσεις των θόλων υπάρχουν ενσωματωμένα σαράντα οκτώ αναποδογυρισμένα πιθάρια, τέσσερα σε κάθε τρούλο τα οποία ενισχύουν τους πρίμους ήχους.
Το όλο ακουστικό σύστημα αποδείχθηκε εξαιρετικό και αναγνωρίστηκε διεθνώς. Μάλιστα το 2000 οργανώθηκε με ειδική έγκριση του υπουργείου Πολιτισμού στο εσωτερικό του ναού εκδήλωση του χορωδιακού φεστιβάλ Μπαχ με φωνητικά έργα θρησκευτικής μουσικής.
Εξωτερικά ο ναός αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, κατασκευασμένος με τρόπο που να μην προδίδει την αληθινή φύση του κτιρίου, λόγω της τουρκικής κατοχής, χωρίς καμπαναριό, με συμβατική στέγη, με την απουσία παραθύρων, και άλλων εκκλησιαστικών δειγμάτων.
Πέραν των άλλων ο Ιερός Ναός Παμμέγιστων Ταξιαρχών έχει και ένα ακόμη αξιοπρόσεκτο ιστορικό σημείο, αφού εδώ στις 7 Μαΐου του 1821, ο Άνθιμος Γαζής ύψωσε τη σημαία της επανάστασης και σήμανε την εξέγερση κατά του Τουρκικού ζυγού. Η σημαία σώζεται μέχρι και σήμερα στη βιβλιοθήκη Μηλεών «Ψυχής Άκος» (Θεραπεία Ψυχής), στο πάνω μέρος της πλατείας. Αντίγραφο της σημαίας υπάρχει στο Λαογραφικό Μουσείο Μηλεών.
Πηγή: Απόσπασμα από το βιβλίο του Δημήτρη Σωτηρόπουλου «Μοναστήρια της Θεσσαλίας»
Κατά την ξενάγησή μας στην υπέροχη βυζαντινή Εκκλησία των Ταξιαρχών στις Μηλιές Πηλίου, ο κ. Μιχαήλ – Γαβριήλ (Επίτροπος του Ναού που ανέλαβε χρέη ξεναγού και τον ευχαριστούμε) μας εφιστά την προσοχή σε μια τοιχογραφία που βρίσκεται στη δεξιά πλευρά του Νάρθηκα:
Πρόκειται για τον «Τροχό της ζωής του ανθρώπου» που αναφέρεται και ως τροχός της τύχης ή Rota Fortunae. Είναι ίσως η πιο ενδιαφέρουσα παράσταση του πρόναου των Παμμέγιστων Ταξιαρχών, την οποία αντικρίζει ένας προβληματισμένος επισκέπτης, απομονωμένη στη δεξιά γωνία του πρόναου (για πολλά χρόνια ήταν καταχωνιασμένη πίσω από παλιά έπιπλα).
Πρόκειται για μία παράσταση ζωδιακού κύκλου, η οποία δεν συναντάται συχνά σε Ορθόδοξους Χριστιανικούς ναούς.
Ως δημιουργός της παράστασης θεωρείται άγνωστος Αγιορείτης μοναχός, ο οποίος αγιογράφησε τον ναό επί 33 έτη στα πρότυπα της διδασκαλίας που προσέλαβε κατά την παραμονή του στο Περιβόλι της Παναγίας.
Στην απεικόνιση αυτή των Μηλέων, η όλη παράσταση επιγράφεται ως: «Ο Μάταιος Βίος του Πλάνου Κόσμου».
Ο τροχός διαιρείται σε τρεις ομόκεντρους κύκλους, στο κέντρο απεικονίζεται ο Μάταιος Κόσμος με τη μορφή εστεμμένου γήινου βασιλέα καθισμένου σε βασιλικό θρόνο.
Στον δεύτερο εσωτερικό κύκλο απεικονίζονται οι τέσσερις εποχές του χρόνου με ανθρωπόμορφους χαρακτήρες. Το Έαρ (άνοιξη) στην κορυφή εκπροσωπεί όμορφος καθισμένος νεανίας, που παίζει ανέμελα τη λύρα του. Το Θέρος φωτίζεται από λαμπερό ήλιο που επιβάλλει στον απεικονιζόμενο θεριστή να φορέσει καπέλο! Στο Φθινόπωρο εικονίζεται μεσήλικας μαζί με αμνούς και ποιμενική ράβδο, ενώ ο «Χυμών» (χειμώνας) έχει τη μορφή υπερήλικα ντυμένου με γούνα που απλώνει τα χέρια του προς την πυροστιά.
Στον τρίτο εσωτερικό κύκλο εικονογραφούνται και ονοματίζονται τα δώδεκα ζώδια με τους αντίστοιχους μήνες, με μικρή απόκλιση από τον αστρονομικό επιστημονικό ζωδιακό κύκλο.
Στην εξωτερική πλευρά και γύρω από τον κύκλο του Τροχού υπάρχουν επτά ανδρικές μορφές σε διάφορες στάσεις, που αντιστοιχούν στις εξελικτικές φάσεις της ζωής του ανθρώπου, αρχομένης από την γέννηση όπου η ψυχή φαίνεται αγνή σαν άσπρος άγγελος.
Ανάλογες επιγραφές (μερικώς ανορθόγραφες, αλλά αυτό δεν έχει σημασία) καθορίζουν την πορεία και την ψυχολογία της κάθε επερχόμενης ηλικίας. Νέος σκαρφαλώνει: «στρέφου, ὦ χρόνε, εν σπουδή όπως ταχὺ ανέλθω», για να φτάσει στην κορυφή του τροχού: «Ἰδού εγγὺς ελήλυθα καθίσαι εις τον θρόνον», να καθίσει στον επίγειο θρόνο της δύναμης και της δόξας και να πει: «ποιος υπάρχει ως εμέ ἤ τις υπέρ…;», ενώ συνεχίζει η αντίστροφη μέτρηση ως τα γεράματα: «Πώς εμέ τον δύστηνον ηπάτησας, ὦ κόσμε».
Σημαντικό σημείο η κορυφή του Τροχού της Ζωής, την οποία κατέχει μεσήλικας σαραντάχρονος, εστεμμένος και καθισμένος σε μεγαλοπρεπή θρόνο σαν βασιλιάς.
Κρατάει στο δεξί χέρι πυρσό, σύμβολο γνώσης και εμπειρίας και στο αριστερό πουγκί παραφουσκωμένο, σύμβολο δυνάμεως και πλούτου, ο οποίος αναφωνεί υπεροπτικά: «Ποίος υπάρχει ως εμέ και τίς υπέρτερός μου;». Ταυτόχρονα, ένας νέος ανασηκώνεται δυνατά με ορμή και βιάζεται να καταλάβει τη θέση του ώριμου άνδρα της εξουσίας. «Ανυπόμονα είναι τα νιάτα, η ομορφιά η ομορφιά τα πλούτη, η κυριαρχία, η κοινωνία του προσφιλούς,ας μην εξαπατηθεί από αυτά ο σοφός». Είναι συγκλονιστική αυτή η ανάγνωση, κυρίως από έναν ώριμο σε ηλικία παρατηρητή καθόσον ανέρχονται απευθείας υποσυνείδητα προσωπικά βιώματα διαπιστώνοντας με έκπληξη ότι σε αυτή τη φάση της ζωής του το έχει πει και αυτός τόσο εγωιστικά: Πόσο σπουδαίος έγινα επιτέλους, τα έχω όλα, τους ξεπέρασα όλους!
Στη συνέχεια ο Τροχός γυρίζει δεξιά όπου η κλίση του είναι αρνητική και επακολουθούν η σταδιακή πτώση του ανθρώπου, η νοσταλγία και το τέλος.
Ο αγιορείτης μοναχός προβάλει με την παράσταση αυτή μια διαχρονική διδασκαλία, όπου αναδεικνύει το μεγάλο πρόβλημα των ανθρώπων σε σχέση με τον θάνατο, προκειμένου να κατανοήσουν και να αποδεχθούν την βία που αυτός εκπροσωπεί σαν ξαφνική και απότομη ρήξη της κανονικότητας και να τονίσει έτσι την ματαιότητα και την πλάνη του βίου τους.
Σαν σταθερό πρότυπο αυτής της κανονικότητας η παράσταση του τροχού τονίζει την περιοδικότητα μέσα στην κυκλική ανανέωση της φύσης και της ζωής. Τον ήλιο και την σελήνη να ανατέλλουν και να δύουν αέναα, τις εποχές να εναλλάσσονται διαδοχικά, τον σπόρο να πέφτει και να θάβεται στην γη και από εκεί να δημιουργείται, να βλασταίνει καινούργια ζωή.
Κυκλική ανανέωση: γέννηση ζωή θάνατος. Ο σαραντάρης βασιλιάς, που δείχνει να κατέχει την απόλυτη εξουσία. Όλοι, στην αριστερή πλευρά του τροχού, αγωνίζονται να τον φτάσουν και να πάρουν τη θέση του. Εκείνος, δεν καταλαβαίνει πως το απόγειο της δόξας του δεν θα κρατήσει για πολύ! Σύντομα θ’ αρχίσει η πτώση και νεότεροι βασιλείς θα τον αντικαταστήσουν, όσο εκείνος θα κατρακυλάει προς την δεξιά πλευρά του τροχού.
Μια αναπαράσταση της ανθρώπινης ζωής που είναι σίγουρο πως θα προβληματίσει όλους όσους αποφασίσετε να επισκεφθείτε τον Ιερό Ναό Παμμεγίστων Ταξιαρχών στις όμορφες Μηλιές.
Και, πιστέψτε μας, η επίσκεψη εκεί θα σας αποζημιώσει και με το παραπάνω, εντυπωσιάζοντάς σας με την παλαιά αυτή Εκκλησία, μα και δίνοντάς σας ταυτόχρονα διδάγματα για το πραγματικό νόημα της ζωής…!
 |
| «Ο Μάταιος Βίος του Πλάνου Κόσμου» |
Πηγή: synodoiporia.gr
– O ναός «ανεκηνήθη επί το έτος 1741» βάσει μιας εκ των επιγραφών του ναού – και πιθανόν να υπήρχε προγενέστερος ναός στην ίδια θέση.
– Ενώ έχει δώδεκα εσωτερικούς τρούλους – η εξωτερική άποψη είναι μάλλον λιτή, πιθανώς διότι ενώ μεν επιτρεπόταν η λατρεία στους ναούς τον καιρό εκείνο της Τουρκοκρατίας, επιβάλλετο ίσως δια νόμου ίσως για απλά πρακτικούς λόγους να μην προκαλεί τους Τούρκους η ύπαρξη μεγαλοπρεπών ορθόδοξων ναών.
– Η ύπαρξη 48 κενών και αναποδογυρισμένων πιθαριών στην οροφή του ναού που συμβάλει στην ελάφρυνση του βάρους αλλά και στην εξαιρετική ακουστική του ναού (μαζί με τα πέντε πηγάδια στο δάπεδο του ναού). Η χρήση αυτού του στοιχείου αρχιτεκτονικής ακουστικής αναφέρεται στον Αριστοτέλη [«Προβλήματα Ι, ΙΑ. Όσα περί φωνής 8»] και εξηγείται με το φαινόμενον συντονισμού Helmholtz [Συντονισμός Helmholtz]
– Το εξαιρετικό ξυλόγλυπτο τέμπλο καλλιτεχνημένο σε ξύλο φλαμουριάς και επικαλυμμένο με φύλλα χρυσού, απεικονίζει ανάγλυφα και «κεντημένα» σε αυτό, παραστάσεις και σκηνές από την κιβωτό του Νώε, ζώων και πουλιών της Αφρικής.
– Οι καταπληκτικές 300 αγιογραφίες που απεικονίζουν αγίους που δεν είναι ευρέως γνωστοί.
Όπως:
(α) ο Άγιος Σισώης που απεικονίζεται μπροστά σε ένα τάφο που περιέχει ένα σκελετό – που ανήκει στον Μέγα Αλέξανδρο μιας και η παράδοση θέλει τον Άγιο αυτό να έχει ανακαλύψει τον τάφο του μακεδόνα στρατηλάτη στην έρημο Σιονά.
(β) ο Άγιος Χριστόφορος ο Κυνοκέφαλος
(γ) οι Άγιοι Σαράντα (ο καθένας ξεχωριστά) με ονόματα που σπάνια απαντώνται όπως Άγιος Σμάραγδος, Άγιος Ευνοϊκός, Άγιος Εκδίκιος, Άγιος Γοργόνιος, Άγιος Σακερδών, Άγιος Χουδίων, και Άγιος Κάνδιδος, οι εξαιρετικές τοιχογραφίες του Νάρθηκα – Ο ζυγός της Δικαιοσύνης (Δευτέρα Παρουσία) και ο καταπληκτικός Τροχός του Χρόνου.
Όπως:
(α) ο Άγιος Σισώης που απεικονίζεται μπροστά σε ένα τάφο που περιέχει ένα σκελετό – που ανήκει στον Μέγα Αλέξανδρο μιας και η παράδοση θέλει τον Άγιο αυτό να έχει ανακαλύψει τον τάφο του μακεδόνα στρατηλάτη στην έρημο Σιονά.
(β) ο Άγιος Χριστόφορος ο Κυνοκέφαλος
(γ) οι Άγιοι Σαράντα (ο καθένας ξεχωριστά) με ονόματα που σπάνια απαντώνται όπως Άγιος Σμάραγδος, Άγιος Ευνοϊκός, Άγιος Εκδίκιος, Άγιος Γοργόνιος, Άγιος Σακερδών, Άγιος Χουδίων, και Άγιος Κάνδιδος, οι εξαιρετικές τοιχογραφίες του Νάρθηκα – Ο ζυγός της Δικαιοσύνης (Δευτέρα Παρουσία) και ο καταπληκτικός Τροχός του Χρόνου.
Ο Τροχός του χρόνου – μια ιδιαίτερα ασυνήθιστη για χριστιανικό παράσταση περιλαμβάνει στον εξωτερικό κύκλο τον “Μάταιο Βίο του Πλάνου Κόσμου”, ενώ στους δύο εσωτερικούς κύκλους
απεικονίζονται οι εποχές του χρόνου, στον ένα με τα σύμβολα των «ζωδίων» και στον άλλο με τις προσωπογραφίες νεαρών αγοριών. Αυτού του είδους τα θέματα αναφέρονται ως «Στροφάδες κέλευθοι» (επί αστερισμών: η κυκλική τροχιά) και είναι εικονογραφικές όψεις του πρόσκαιρου της ζωής. Έτσι στα αντίστοιχα σημεία που δηλώνουν τις φάσεις της ζωής του ανθρώπου σημειώνονται οι ακόλουθες φράσεις (με λίγα ορθογραφικά λάθη)
«Άρα και πότε διαβάς ανέλθω εις τα άνω;»
«Στρέφου, ω χρόνε, εν σπουδή όπως ταχύ ανέλθω».
«Ιδού εγγύς ελήλυθα καθίσαι εις τον θρόνον».
«Ποίος υπάρχει ως εμέ και τις υπέρτερός μου;».
«Άρα, ω χρόνε, ως ορώ παρήλθε η νεότης;»
«Ω, πως εμέ τον δύστηνον ηπάτησας, ω κόσμε».
«Βαβαί, ω θάνατε, τις δύναται φυγείν σου;”
Σ.Μ.
